قدرت دریایی

رادیو پنجاه و یک شماره سه قدرت دریایی. رادیو پنجاه و یک محل ارزیابی تئوری قلب زمین, قدرت دریایی و نظریه های مشابه است.با سلام و درود به دوستانی که به این پادکست رو گوش میدن.در برنامه‌ی امروز به تفصیل درباره‌ی نظریه‌ ی قدرت دریایی که توسط آلفرد ماهان ارائه شد صحبت خواهیم کرد,ولی قبل از هر چیز اجازه بدید ابتدا تعریفی از قدرت داشته باشیم و بر اساس اون تعریف به برنامه ادامه بدیم و در پایان هم نگاهی خواهیم داشت به اصطلاح ژئواستراتژی. تعریف قدرتم مثل تعریف ژئوپلیتیک نزد اندیشمندان متفاوت,دگرگونه داره دریافت میشه ولی یکی از ساده‌ ترین تعریف‌ها اینه: قدرت یعنی توانایی یک بازیگر در اثرگذاری بر روی بقیه‌ی بازیگران در یک سیستم جهانی. این اثرگذاری میتونه شامل جذب,همکاری,رقابت و یا اعمال زور باشه. مکانیزم تهدید به کارگیری نیروی نظامی فشار یا همکاری اقتصادی,روابط دیپلماتیک و تبادلات فرهنگی رو میشه از جمله اهرم‌ های تاثیر تلقی کرد. اگه بخوایم یه جمع‌ بندی ساده از همه‌ی اون چیزی که گفته شد به دست بدیم,باید از جوزفنای استاد علوم سیاسی دانشگاه هاروارد و یکی از نظریه‌ پردازان نئوری بلاریزم کمک بگیریم که معتقده به دو گونه قدرت است, قدرت سخت و قدرت نرم که از ترکیب این دو قدرت هوشمند بوجود میاد.حتما میدونید که قدرت ثبت از مقوله‌ ی اعمال ظهور محسوب میشه و قدرت نرم از نوع    . قدرت دریایی: دریاها اندازه و چگونگی دسترسی به آنها از عوامل تاثیرگذار در قدرت یک کشور محسوب میشن, دسترسی به اقیانوس‌ها از دوران‌های قدیم تاکنون نقش بسزایی در سرنوشت انسان داشته. جزیره‌ی نه چندان بزرگ انگلیس در مجاورت دریا امپراطوری بریتانیای کمی شد. اسپانیا در حاشیه‌ی دریا کاشف قاره جدید آمریکا شد و لقب کانکستادور یا فاتح رو گرفت.نیروی دریایی قوی ابزار اصلی کنترل نقاط استراتژیک آب‌ها و اعمال قدرت محصوب میشه. حالا بپردازیم به نظریه‌ ی قدرت دریایی یا سیپول از آلفرد ماهان.آلفرد ماهان متولد هزار و هشتصد و چهل بود و در سال هزار و نهصد و چهارده یعنی سال آغاز جنگ جهانی اول فوت کرد. افسر نیروی دریایی آمریکا و ژئو استراتژیست بود,پدرش استاد دانشگاه نظام وست پوینت بود و مهندسی نظامی و غیرنظامی تدریس میکرد.او از دانشکده‌ی نیروی دریایی فارغ التحصیل شد و مدت کوتاهی هم در جنگ‌های داخلی آمریکا شرکت داشت. اگر به خاطر داشته باشید همونطور که در مقدمه‌ ی اولین پادکست ژئوپلیتیک عرض کردم از یک دید ماهان رو میشه بنیانگذار ژئوپلیتیک به حساب آورد.او درکتاب تاثیر نیروی دریایی بر تاریخ بدون استفاده از واژه‌ی ژئوپلیتیک نظریه‌ی ژئوپولیتیکی ارائه کرد. او که معتقد به تجارت آزاد بود به دولت‌های آمریکا توصیه می‌کرد برای حفظ تجارت آزاد تنها راه کنترل دریاهاست,نه هر دریایی و هر جایی بلکه نقاط استراتژیک دریاها و اقیانوس ها,یعنی تنگه های معروف جهان مثل:تنگه ی هرمز,باب المندب,مالاگا و غیره… این هارو باید تحت کنترل در بیاره. براینکه برخلاف مکیندر که در اختیار داشتن هارتلند رو فرمانروای جهان می‌دونست ماهان معتقد بود قدرتی که آب‌ها را در اختیار داشته باشه می‌تونه خشکی‌ها رو هم کنترل کنه به همین خاطر به این نظریه یعنی نظریه‌ ی قدرت دریایی تئوری ژئوپلیتیکی آب پایه ابلاغ میشه. به عبارت دیگه اگه جنگی بین نیروهای اقیانوس محور و خشک محور دربگیره نیروهایی که در موقعیت دریایی هستند دست بالا را خواهند داشت, چون خشکی ها به دلیل قطعه قطعه بودن از قابلیت مانور کمتری برخوردارند. خلاصه اینکه در مجموعه ی  نوشته‌هاش روی این نکته تاکید داره که نظارت بر دریاها شرط اول تسلط بر جهانه. شاید عامل اصلی و کمک کننده‌ی نظریه سیپول یا قدرت دریایی ماهان مشاهداتش بود درباره‌ی امپراطوری بریتانیا. همونطور که عرض کردم جزیره‌ی نچندان بزرگ به دلیل در امان بودن از تجاوز خارجی تونست تمام نیروهای خودش و صرف نیروی دریاییش بکنه و تبدیل به یک امپراطوری بزرگ بشه و تونست اکثر نقاط استراتژیک آبی رو از تنگه جبل الطارق گرفته تا دماغه ی امید نیک و تنگه ی ماژلان وغیره رو تحت کنترل خودش دربیاره. با مشاهده‌ی جغرافیای آمریکا ماهان معتقد بود که تنها کشوری که میتونه رقیب جدی انگلیس بشه و صاحب قدرت دریایی بشه آمریکاست. آمریکا از یک طرف بین دو اقیانوس اطلس و آرام واقع شده و همسایه‌هاش هم  قدرت تهدید کننده‌ ای براش نیستن و آرزو می‌کرد آمریکا ابر قدرت جهان بشه و برای رسیدن به اون هدف پیشنهادهایی هم به دولت وقت ایالت متحده ارائه میکرد.از جمله این توصیه‌ها حفر کانال پاناما برای اتصال دو اقیانوس اطلس و آرام بود, و ایده‌های توسعه طلبانه دیگه مثل تصرف جزایر هاوایی.تئودور روزولت رئیس جمهور وقت آمریکا شدیدا تحت تاثیر ماهان بود و با حفر کانال پاناما و پایگاه های متعدد نظامی در اقیانوس‌های اطلس و آرام,همت گماشت و آمریکا از یک قدرت نه چندان مهم دریایی به بزرگترین قدرت دریایی تاریخ به تدریج تبدیل شد. باید اضافه کنم که ماهان نه‌ تنها دریانورد ماهری بود,استراتژیست برجسته‌ ای هم بود و تسلط بر آب‌ها را عامل وصل و توسعه‌ ی قدرت ملی می‌دونست و برای رسیدن به اون به اصل جغرافیا توجه خاص می‌کرد. بیهوده نیست که کارل هاسوفر ژئوپلیتیسین نام دار و سوال برانگیز آلمان ماهان رو یک متفکر بزرگ ژئوپلیتیک و پیامبری میدونست که آمریکا رو در جاده‌ی عظمت قرار داد. البته باید خاطر نشان کنم هر نظریه و یا هر پدیده‌ای رو باید در ظرف زمان و مکان خودش سنجید. این نظریه علی‌ رغم پیشرفت تکنولوژی‌ های گوناگون در عرصه‌ ی نظامی هنوز پیشرفت قدرت برتر شدنه, یعنی نظریه ی قدرت دریایی, و اگه بشه نتیجه ای گرفت در اینجا ذکر این نکته هم ضروریه که امروزه  دیگر هیچ گونه استراتژی چه زمینی یا دریایی و یا هوایی نمی‌تونه به تنهایی ضامن به اصطلاح برتری و پایایی یک قدرت باشه بلکه مجموعه‌ ی اون عملیات به اضافه‌ی اون چه که امروزه جنگ‌های نامتقارن و یا بعضی نظریه پردازان بهش میگن جنگ شبکه عامل تفوق و برتری باید تلقی بشه. در اینجا اجازه بدید از واژه‌ی ژئواستراتژی که در ارتباط با ماهان به کار گرفتم توضیح بدم. ژئواستراتژی یکی از زیرمجموعه‌های ژئوپلیتیکه ولی کمی فرق داره باهاش.همانطور که در مبحث ژئوپلیتیک خدمتتون عرض کردم ژئوپلیتیک یعنی مطالعه‌ی قدرت و چگونگی تقسیم آن در جهان ولی ژئواستراتژی نقطه‌ی تمرکزش عمدتا روی عوامل جغرافیایی که بر اساس اون یک عملیات نظامی رو می‌تونه محدود یا موفق کنه, مثل تمامی استراتژی‌ها یکی از نکات آساسیش مقایسه و سنجش توان نظامی و ابزارهای در دسترسه و هدفی که باید رسیده بشه. مثلا مقایسه‌ ی منابع کشور با هدفی که بخواد بهش برسه حالا این هدف بخواد محلی باشه یا منطقه‌ا ی و جهانی. استراتژی به عبارت در هم تنیده است با جغرافی یا آنطور که یکی از متخصصین میگه, جغرافیا مادر استراتژیست.ژئواستراتژیست ها معمولا سیاست‌ها و استراتژی‌ های تهاجمی رو توصیه می‌کنن و خودشونم پیش می‌برند. ژئواستراتژی اساسا رابطه داره همچنین با ملیت شخص استراتژیست,منابع کشورش,نوع هدف,جغرافیای سیاسی دورانی که در آن به سر می‌بره و عوامل تکنولوژیکی اثرگذار بر نیروی نظامی سیاسی اقتصادی و فرهنگی و ..ژئواستراتژی چند مشخصه داره: می‌تونه فقط نوعی ارائه راهکار باشه یا اینکه طرفداری از یک جور سیاست خارجی باشه بر اساس واقعیت‌های جغرافیایی می‌تونه تحلیلی باشه آینده نگری و پیش بینی سیاست خارجی یک مملکت باشه بر اساس واقعیت‌های جغرافیایی البته. پس ژئوپلیتیک مطالعه ی تقسیم قدرته ولی ژئواستراتژی برنامه‌ ریزی و طراحی نظامیه برای رسیدن به اهداف مالی و نظامی و یا اهداف سیاسی معین. پس تا برنامه آینده به امید دیدار.